Ég öfunda engan og vildi ekki vera neinn annar en ég
er. Ég veit samt alveg hvern ég myndi velja ef svo ólíklega
vildi til að einhver ræki byssu í gagnaugað og skipaði
mér að velja einhvern annan líkama úr sögunni
til að lifa lífinu í. Þá yrði Jóhann
risi fyrir valinu. Risavöxtur hans gerði hann að fríki.
Hann var afbrigðilegur og lifði af því að sýna
sjálfan sig. Ég væri alveg til í það
líka; að lifa af því að vera bara ég
sjálfur.
Jóhann fór sýningarferðir um heiminn en eyddi
stærstum hluta sýningarlífsins í Ameríku.
Í bók sem ég á og heitir Freaks: We Who
Are Not As Others er sagt að Jóhann hafi á tímabili
verið hæstlaunaðasta frík í heiminum. Við,
sem erum alltaf að monta okkur ef einhverju okkar gengur vel í
útlöndum, ættum að hampa þessari staðreynd
meira. Já, vér Íslendingar áttum á tímabili
ríkasta frík í heimi. Húrra og skál!
Blóðugur þumall
Jóhann var klár karl. Fyrst kom hann fram í hóp
með öðrum fríkum, en hélt síðar einkasýningar.
Á veturna dvaldist hann í Flórída í
sögufrægu samfélagi fríka í vetrarleyfi.
Þarna hefur eflaust oft verið kátt á hjalla hjá
Jóhanni, skeggjuðu konunni og dvergunum, en eflaust erfitt líka
og oft hefur þunglyndi lagst á mannskapinn. Það
tekur auðvitað á að vera ekki normal, að standa
út úr eins og blóðugur þumall á handsnyrtistofu
lífsins.
Þótt ég sé frík, afbrigðilegur
einstaklingur í íslensku samfélagi, kannast ég
samt ekki við þunglyndi samfara afbrigðilegheitunum. Nú
ætla ég ekki að fletta af mér skyrtunni og kynna
til sögunnar útvaxna síamsbróðurinn Hannes,
nei, en samt er "fötlun" mín alveg jafn sjokkerandi: Ég
hef aldrei tekið bílpróf.
Ekki andvaka
Nú heyri ég þig reka upp undrunarstunu. Ekki með
bílpróf!, stynur þú svo steinhissa; hvernig
ferðu þá að? Ertu ekki bara hálfur maður,
hvernig lifirðu eiginlega lífinu? Meira að segja Jóhann
risi var með bílpróf, hvers vegna í ósköpunum
tókstu ekki bílpróf þegar þú varðst
17 ára?!
Greyið mitt, þetta er ekkert mál, svara ég.
Ég hef alltaf haft eitthvað annað að gera en að
taka bílpróf, aldrei langað til þess og aldrei
séð eftir því að hafa ekki tekið það.
Ég hef bara aldrei keypt nauðsyn þess að kunna að
keyra bíl.
Samkvæmt FÍB kostar rekstur á lélegasta
skrjóð ekki undir 500 þúsund kalli á ári
og þú getur rétt ímyndað þér
hvert maður getur farið með leigubíl fyrir þann
pening. Svo hef ég lappir og á hjól. Það
verður einhver að vera labbandi á Laugarveginum þegar
þú rúntar þar niður eins og fiskur í
búri um helgar, ekki satt?
Ég á ekki eftir að taka bílpróf úr
þessu. Og ég ligg ekki andvaka og bylti mér út
af því. Ég ætla að sleppa því
að tala um mengunina sem ég dæli ekki út í
andrúmsloftið. Ég ætla að sleppa því
að tala um alla ókeypis hreyfinguna sem ég fæ út
úr því að hafa ekki bílpróf. Ég
ætla hins vegar að minnast aðeins á bílamóralinn
í þjóðfélaginu.
Fjórar aðaltegundir bílaauglýsinga
Mórallinn er: Þú átt að eiga bíl,
þú verður að eiga bíl. Hugsuðurnir í
ríkisstjórninni vilja að þú eigir stóran
bíl, helst jeppa. Bílaplanið í Sundahöfn
er að springa af bílum sem endalaust eru fluttir inn. Notaðir
bílar sem enginn vill eiga standa í stöflum um allan
bæ. Bílaumboðin eru farin að henda nothæfum
bílum, eða borga með þeim. Það er alltaf
umferðarteppa á götunum. Það liggur viðbjóðsský
yfir borginni á góðviðrisdögum, eins og við
búum í Tokyo eða eitthvað. Sjónvarpsauglýsingar
ganga flestar út á að selja bíla. Öllum brögðum
er beytt. Þó ég hafi ekkert "vit" á bílum
tel ég mig greina nokkrar aðferðir í þessari
sölumennsku. Þessar eru þær helstu:
1. Unglingabílinn
Aðferð: Sæt fáklædd stelpa og "kúl"
strákur í svaka stuði á einhverjum bíl.
Skilaboð: Þú ert aumingi með hor og nærð
þér aldrei í drátt nema þú eigir
svona bíl.
Kalt mat: Unglingar eru almennt orðnir vitlausari en áður
og eiga sér bara eitt framtíðarmarkmið: Að eignast
fínan bíl og nýjustu tegund af farsíma (Ó,
hvað ég hlakka til þegar 3ja kynslóðin kemur
á markaðinn).
2. Fjölskyldubíllinn
Aðferð: Hugguleg útgáfa af meðalfjölskyldu
stígur út úr fallegu húsi og beint inn í
bíl. Krakkarnir brosa þegar mamma smellir á þau
öryggisbeltinu. Glaðleg rödd kynnir bílinn, glaðleg
tónlist spiluð undir.
Skilaboð: Líf þitt verður dans á
rósum ef þú berð gæfu til að kaupa þennan
bíl af okkur.
Kalt mat: Þú verður gamall og þú
deyrð, annað hvort sáttur við lífið eða
ekki. Bíllinn skiptir engu máli í því
sambandi enda vonandi löngu áður orðinn að málmklessu
á haugunum.
3. Jeppinn
Aðferð: Jeppi riðlast á gullfallegri íslenskri
náttúru á meðan leikari les andstuttur upp hvatningarorð,
t.d.: "Ábyrgð. Kraftur. Öryggi."
Skilaboð: Þótt þú sért
hættur að ná tillanum á þér upp geturðu
samt lifað lífinu lifandi.
Kalt mat: Fátt er hættulegra en náttúru-
og tillitslausir karlfauskar að runka sér um bæinn á
gagnslausum risabílum. Ef jeppinn er þar að auki með
montnúmeri er vissara að taka til fótanna.
4. Rándýri bíllinn
Aðferð: Auglýsingin er óskiljanleg og
"listræn", t.d. allsber kona að velta sér í drullupolli
eða vöðvabúnt að fetta sig hjá Dyrhólaey.
Oft í svart/hvítu með nýaldarmúsik undir.
Skilaboð: Þú værður aldrei ríkur
ef þú ert ekki nógu djúpur og listrænn
til að skilja þessa auglýsingu.
Kalt mat: Það skiptir engu máli hvað þú
ert ríkur og á rándýrum bíl, þú
verður alltaf hallærislegt fífl.
Stuðið er í strætó
Ég mun ekki falla fyrir neinu af þessu. Ég er að
eilífu dæmdur til að vera slefandi frík í
skuggum mannlegrar tilveru og mun stundum taka strætó. Þar
er líka stuðið. Í sumum strætóum hangir
uppi skylti á ensku fyrir ofan bílstjórann -- "For
your own safety do not speak to the driver" -- eins og bílstjórinn
sé skrýmsli sem muni lúskra á þér
ef þú yrðir á hann. Það eru bílstjórar
ekki, en þó eru þeir almennt að farast á
taugum, enda láglaunastétt. Stundum gefa þeir svo mikið
í að maður byrjar að semja erfðaskránna í
huganum.
Í strætó er bara gamalt fólk, krakkar undir
sautján og furðufuglar og frík sem eiga aldrei eftir
að fá sér bíl. Þeir tala stundum við
sjálfa sig, hlæja að einhverjum einkabrandara eða
reka upp gól og heimta að fá að tala við forsætisráðherrann.
Svo róast þeir og halda áfram að stara í
leiðslu út um gluggann.
Gömlu góðu fríksjóin sem Jóhann
risi lifði af eru löngu hætt. Líklega voru þau
bönnuð því venjulegu fólki á að
þykja það óeðlilegt að horfa með forvitni
og furðu á fólk sem sker sig úr. Bílastrollan
niður Laugarveginn um helgar ber þó vitni um að venjulega
fólkið sé enn sólgið í að glápa
á frík sem ganga eða hjóla um bæinn. En
ef þú vilt raunverulega lifa á brúninni og virða
fyrir þér frík eins og þau gerast best í
dag skaltu samt skella þér í ævintýraferð
með strætó.