Nú get ég sagt eins og hvert annað gamalmenni að ég muni tímana tvenna. Nýlega rifjaðist gamli tíminn lítillega upp fyrir mér.
Hið heilaga púlt
Ég kíkti í safnið á Gljúfrasteini.
Hafði margoft keyrt þarna framhjá, en lét nú
verða að því að líta inn, enda húsið
komið í mína eigu. Keypti miða í því
sem áður var bílskúrinn og tók svo túrinn.
Fékk geislaspilara og hlustaði á fagmannlega leiðsögn
Þorsteins Joð fyrir hvert herbergi fyrir sig.
Foreldrar mínir bjuggu í Mosfellsbæ í gamla
daga og pabbi fékk einu sinni það verkefni að sendast
með eitthvað upp í Gljúfrastein. Skáldið
var ekki heima, en Auður gaf pabba kaffi og með því.
Pabbi þorði ekki að spyrja hvort hann mætti sjá
hvar skáldið ynni. Nú stóð ég fyrir
framan dýrðina, púltið þar sem karlinn hamaðist
á hverjum degi og hin stórfenglegu verk runnu niður af.
Við hliðina á púltinu var ritvélin sem Auður
notaði til að pikka snilldina inn.
Ellilífeyrisþegar voru líka að skoða. Gamlar
bláhærðar konur fannst ekki mikið til eldhúss
Auðar koma. “Ekki hefur hún nú haft mikið pláss,”
sagði ein. Þarna var hægindastóll skáldsins,
þar sem hann sat og púaði stóra vindla. Þarna
var flygillinn, þarna langur sófi þar sem gestir sátu.
Á Gljúfrasteini voru víst endalausar gestakomur. Ég
hefði orðið fúll í miðri skáldssögu
ef ég hefði alltaf þurft að vera að sinna einhverju
liði.
Halldór Laxness vaskaði ekki upp
Maður fékk það á tilfinninguna að Halldór
hafi verið þarna eins og kóngur í ríki sínu,
hinn heilagi snillingur, en Auður næstum því eins
og þý. Hún skipaði Halldóri Laxness örugglega
aldrei að vaska upp. Hann gat valhoppað um sveitina með stafinn
sinn og þá afsökun að hann væri að hugsa
og Auður þurfti að berja málmgjöll til að
kalla hann inn í mat. Ég greip þessa hugmynd á
lofti, að fá að sleppa því að vaska upp,
og lagði fyrir konuna mína. Líka hvort ég mætti
ekki reika hugsandi um Vesturbæinn og hún gæti barið
gjöll þegar hún væri búin að elda. Hún
tók þessu auðvitað óstinnt upp og sagði
að fyrst þyrfti ég að fá Nóbelinn. Það
er því til mikils að vinna.
Að koma á Gljúfrastein var að reka nefið
inn í heim fortíðar. Húsið var allt vaðandi
í bókum og myndum, en hvergi sjónvarp, nema það
hafi verið fjarlægt til að gefa húsinu meiri dýpt.
Hugmyndin um snillingin sem þarf ekki að vaska upp er löngu
gufuð upp. Menn eins og Halldór Laxness eru ekki til í
dag, nema kannski nokkrar annars flokks kópíur í skáldastétt.
Halldór Laxness hefði aldrei farið með konunni sinni
í Kringluna eða horft á Pop Idol.
Hamingjan er í kommúnu
Annað innlit í heim fortíðar fékk ég
þegar ég sá nokkrar heimildamyndir Þorsteins
Jónssonar og Ólafs Hauks Símonarsonar í Bæjarbíói.
Myndirnar fjalla um sannfæringu. Ein myndin um þá sannfæringu
ungra menntamanna að fiskvinnsluþrælarnir í Grindavík
myndu dafna betur ef þeir þræluðu minna og nyti meiri
“menningar”. Önnur um íslenska hippa sem lifðu í
kommúnu utan við Hveragerði og voru sannfærðir
um að þar væri lífshamingjan fundin. Mjög fyndið
að sjá þetta. Reykjavík upp úr 1970 dregin
upp sem ægilega hröð og úrkynjuð stórborg.
Frakkaklæddir karlar með stresstöskur og gömul kona
að væflast yfir umferðargötu sýnd því
til staðfestingar. Herskáasta hippastelpan hélt því
blákalt fram að þeir sem kjósa að búa
í fyrringunni í Reykjavík séu “geðveikir”.
Hipparnir hlustuðu á Pink Floyd, ræktuðu grænmeti,
dunduðu sér við leðuriðju, héldu partý
og “djömmuðu”. Það þarf auðvitað ekki
að taka það fram að kommúnan er ekki lengur starfandi
og þá glöðustu í partýinu má
nú sjá rónast niður í miðbæ.
Sannfæring er málið
Þessar myndir voru gerðar á þeim tíma
þegar heimurinn var annað hvort svartur eða hvítur
og bera þess merki. Maður kannaðist vel við fílinginn
í þeim. Segja má að fílingurinn hafi verið
við líði fram að því að Sovétríkin
hrundu. Þá tók við kaldhæðni 10. áratugarins.
Þá mátti enginn hafa skoðanir og fylgja þeim
eftir, heldur voru allar skoðanir jafn réttháar, jafn
heimskulegar í raun. Kannski skildi þetta hugarfar ekkert
eftir nema hugmyndafræðilegt tóm. Nú fer fólk
líklega að komast að því aftur að það
er miklu auðveldar að lifa lífinu ef maður hefur sannfæringu.
Sannfæringin svarar spurningunni: Til hvers er maður eiginlega
að þessu? Sannfæringin er vasaljósið sem vísar
leiðina í myrkri tilgangsleysisins í átt að
hamingjunni. Það skiptir í sjálfu sér ekki
máli hvaða sannfæring það er: Sannfæring
sósíalista (allt verður frábært þegar
fullkominn jöfnuður er kominn á), sannfæring trúaðra
(allt verður frábært þegar ég dey), eða
sannfæring auðvaldsins (ef allir hugsa um að græða
sem mest hefur fólk einhvað til að lifa fyrir). Sannfæringar
eru mismikið í tísku, nú er t.d. jafnaðarsannfæring
sósíalista alveg úti en gróðasannfæringin
þeim mun vinsælli. En krakkar: Það er um að gera
að koma sér upp sannfæringu sem fyrst. Það er
jafnnauðsynlegt og að drífa sig í að endurfjármagna.
Hver vill ekki öðlast eilífa hamingju?